پروسۀ انقلابی

دگرگونی های اجتماعی امری الزامی و اجتناب ناپذیری است که در مقاطع خاص تحول تاریخی و تطور و تکامل بنیان های مادی اقتصادی و اجتماعی به عنوان یک ضرورت و صیرورت جامعه و انسان نمود عینی یافته و شرایط انقلابی را تدارک می بیند. بنابراین شرایط انقلابی تابعی از رشد بنیان های مادی و به تبع آن رشد فکری و بهینه اندیشی انسان ها متناسب با روند تکامل تاریخی می باشد.براین اساس انقلاب تکنولوژیکی نیاز به انقلاب فکری و اندیشه ورزی دارد تا بتواند با درک و هضم این بنیان های تغییر و دگرگونی، به اهداف و آرمان های انسانی روی آورد. فاصله بین رشد عقلانیت ابزاری و بینش و نگرش انسانی برای بهره گیری های مفید و موثر از دستاوردهای عقلانیت ابزاری، پروسه تغییر و دگرگونی های اجتماعی و انسانی را وارد فاز های متکاثر و متفاوتی نموده که دستیابی به اهداف انقلابی را با موانع و مشکلات عدیده مواجه ساخته است. پس برای انطباق و اتصال به اهداف انقلاب، به فضاسازی های نوینی نیاز دارد که قادر به درک و فهم دریافت های نوین بوده و گذر از مرز عادات و سنن کهنه و بازدارنده را طی کرده باشد. در غیر این صورت ضرورت های انقلابی و اجتماعی وارد پروسه های نوینی می شوند تا بتوانند بسترهای کمی لازم برای اهداف انقلابات اقتصادی و اجتماعی را تدارک ببینند. مرحله ای که وقفه گاه تکامل تاریخی برای رشد و توسعه دامنه تضاد هایی است که از بطن کهنه برخاسته و بسوی درک و فهم نوین از هستی اجتماعی هدایت می شوند.

پروسه انقلابی مجموعه اقدامات و گذر از مراحل لازم برای رسیدن به اهداف انقلابی می باشد. به عبارتی سلسله دگرگونی های طبیعی برای رسیدن به نتایج نوین که با فعالیت های مرتبط و متوالی و تدریجی، بسترهای بنیان های ساختی و بافتی نوین را تدارک می بینند. فرایندی که کمیت لازم برای یک کیفیت نوین را فراهم می سازد. پروسه انقلابی ممکن است حاصل تضاد بین شرایط عینی و بسترهای فرهنگی سنتی باشد و تکمیل و کمال خود را بعد از رخدادهای انقلاب اجتماعی بدست آورد. زیرا تا زمانی که شرایط ذهنی و عینی به یک هم آوایی و همسنگی نرسند؛ انقلاب دستاوردهای لازم و مورد مطالبه جامعه و انسان را با خود نخواهد داشت. براین اساس ممکن است ضد انقلاب و یا عناصر مرتجع با توجه به بارزه های بنیادین و نهادین فکری و فرهنگی دستاوردهای انقلاب را مصادره به مطلوب نمایند. در این صورت پروسه انقلابی در یک روند تدریجی و متوالی، کمیت لازم را برای یک کیفیت نوین فراهم می سازد.

مقاومت بنیان های کهنه در برابر نیازهای فرگشت جامعه و انسان، همواره پروسه انقلابی را به چالش کشیده است. این مقاومت بازدارندۀ رشد و بالندگی و تحقق اهداف پروسۀ انقلابی، سهولت دستیابی به آرمان های انقلاب را دچار پیچیدگی و انحراف از پارامترها و مولفه های محرکه جامعه انقلابی می سازند. هرچه قدر بارزه های عادت و سنت در یک جامعه انقلابی نهادینه تر و عمیق تر عمل کند؛پروسۀانقلابی طولانی تر برای تحقق اهداف جامعه انقلابی عمل می کند.زیرا زایل شدن و زدایش دگم های ایده ای مقاومت بیشتری را در برابر تغییر و دگرگونی های مورد لزوم از خود بروز می دهند. در این میان بدعت ها و سنت های دینی با ماهیت کاریزمایی غنی خویش ضمن مقاومت شدید و سدید در برابر تغییرات الزامی، در ایجاد خسران و زیان های مادی و انسانی در جامعه نقش اساسی را بازی می کنند. براین اساس حاکمیت دینی بر جامعه ضمن اینکه جامعه را در بن بست های حاد و شدید اقتصادی و اجتماعی فرو می برد؛ پروسه انقلابی را نیز با ماهیت کاریزمایی خویش دچار چالش و افت و خیزهای متکاثر می نماید.

در انقلاب 57 در ایران وضعیت عینی با سنت های کاریز مایی دینی در آمیخت و حاکمیت دینی را قطعیت بخشید. اینکه بسیاری با اعتقاد راسخ و قطعی خمینی را محصول رایزنی های صرف قدرت های خارجی می دانند؛ و حمایت عوامل چپ و راست داخلی از خمینی را عامل تحکیم بنیان های قدرت دینی در ایران می پندارند؛ یا با غرض ورزی و بدنام کردن جریان های سیاسی گام بر می دارند و یا در توهمات و درک و فهم ناقص از بارزه های اجتماعی ایران در مقطع انقلاب ایران دور شده اند. اکثریت قاطع جامعه در اتصال به سنت های واپس مانده دینی خمینی را پذیرا شدند و زان پس ساختار سرمایه جهانی برای حفظ منافع منطقه ای و جهانی خویش به حمایت از وی روی آوردند. ضمن اینکه بورژوازی داخلی به دلیل نداشتن یک ساختمندی مستقل که بتواند رسالت تاریخی خویش را همانند بورژوازی جهانی انجام دهد؛ همانند ّبورژوازی جهانی خود را به حاکمیت دینی نزدیک و متصل ساخت. چرا که بورژوازی ایران متصل و زایده دربار بوده و از استقلال عمل لازم برای رسالت تاریخی خویش دور بودند. براین اساس تمامی اهتمام بورژوازی داخلی متناسب با تخیلات درباری ورود به دروازه تمدن بزرگ در راستای منافع بورژوازی جهانی شکل گرفته بود و از تامین و تضمین منافع جامعه و انسان خودی فاصله داشته اند. تمام اهتمام و تلاش و اصلاحات و رفرم در راستای دگرگونی های اقتصادی جهانی و برای همراهی با خواست و نیاز حاکمیت بورژوازی جهانی شکل گرفته بود و از نیاز و الزامات درونی دور مانده بود. در حقیقت انقلاب 57 از بطن سنت و مدرنیته برخاست و سنت ریشه دار کاریزمایی با ماهیت واپس مانده و ارتجاعی خویش، مدرنیته را به چالش کشید و بر آن چیره شد. پس خمینی محصول جامعه سنتی است که ریشه در اعماق تاریخ داشته و جریان های سیاسی به دلیل قرار گرفتن در یک فضای احساسی و انقلابی قدرت تحلیل منطقی و علمی را فدای مصلحت های گروهی و هو و جنجال های محلی و قومی و منطقه ای نموده و از حمایت های توده ای باز ماندند.

بورژوازی ایران به دلیل عدم استقلال عمل لازم از روند رشد کلاسیک خود باز مانده است. فرایندی که وی را از تجارب و آموزه های تکامل تاریخی بورژوازی جهانی دور و ضرورتا و عملا به زائده بورژوازی جهانی مبدل کرده است. به ویژه اکنون که با جهانی شدن روابط و مناسبات اقتصادی و اجتماعی و سیالیت سرمایه به عنوان نمود بارز و شفاف دگرگونی در مناسبات کار و سرمایه در سطح جهانی، بورژوازی ایران قادر به هویت یابی نوین متناسب با روند تکامل ساختار سرمایه داری جهانی را دارا نمی باشد. ضمن اینکه برخلاف نظرات بسیاری از روشنفکران که با نگاه متعارف و عامیانه و بدون توجه به روند تکامل تاریخی، اقتصاد بازار را برای فردای ایران تجویز می کنند؛ از ساختمندی سرمایه داری که نئولیبرالیسم آخرین فاز این مرحله از تکامل تاریخی آن برای ورود به ساختار نوین اقتصادی و اجتماعی می باشد دقت و توجه لازم را معمول نمی دارند. التهابات و تضادهای حاد و رو به افزایش کنونی گواه روشن و بارز این تغییر ساختی است؛ بورژوازی ایران به دلیل عدم رشد کلاسیک خود قادر به همراهی و همسویی لازم با این روند تکامل تاریخی نخواهد بود. بنابراین روشنفکران و متخصصین امر به جای تجویز و تبلیغ فرمول های از پیش تعیین شده واضعین ساختار کلاسیک سرمایه، اندکی بیندیشند و به تغییرات ساختی در حال وقوعی که تکامل تاریخی آن را پیش روی جامعه و انسان قرار داده است؛ توجه جدی و عمیق تری بنمایند.

پروسه انقلابی همراه با ضرورت های اجتماعی و تاریخی بسترهای یک تغییر و دگرگونی لازم را فراهم می سازد. بنابراین الزامات ضرور و مورد لزوم پروسه انقلابی بدون توجه به ضرورت های آن به بن بست رسیده و روند دستیابی به اهداف را با موانع و بازه زمانی طولانی مواجه می سازد. اینکه بسیاری مدام از نبود همبستگی و اتحاد و وحدت نیروهای سیاسی و مبارز داد سخن می دهند و آن را پاشنه آشیل مبارزات کنونی بر علیه استبداد دینی در ایران می پندارند؛ توجه ندارند که وحدت و یکپارچگی نیروهای مبارز با نگاه اراده گرایانه قابل تحقق نیست؛ همچنان که در هیچ یک از انقلابات و دگرگونی اقتصادی و اجتماعی نیز وجود نداشته؛ بلکه با ایجاب ضرورت های اجتماعی روند همگرایی و همبستگی مردمی و جریانات سیاسی تحقق می یابد. خارج از دایره ضرورت های اجتماعی هرگونه اتحاد و همبستگی، یا به بن بست می رسند و یا روند دستیابی به اهداف را طولانی تر می سازند. این ضرورت توسط نخبه گان و یا روشنفکران تعیّن نمی یابد؛ بلکه در پروسه رشد و بالندگی کمیت های مطلوب انقلابی تدریجا حاصل شده و بسوی اتحاد نیروهای بالقوه انقلابی روی می آورد. نخبه و روشنفکر با اتخاذ اشکال مطلوب و یا نامطلوب مبارزاتی در تند یا کند کردن روند دستیابی جامعه به ضرورت های الزامی تحوّل و دگرگونی نقش بارزی را بازی می کنند.هرگونه شتاب و تعجیل بدون توجه به ضرورت های اجتماعی و تکامل تاریخی آن، جنبه تحمیلی را در پیش گرفته و جامعه را از دست یافتن به اهداف انقلابی باز می دارد. روشنفکر ایرانی با توقف در بحث های آکادمیک و یا بحث های انتزاعی فارغ از روند های کنونی تکاملی و همچنین به دلیل خودباختگی در برابر دستاوردهای دم افزون دامنه علم و دانش که امکان تعادل و تطابق را با مشکلات عدیده ای مواجه ساخته است؛ از اتخاذ اصولی مشی مبارزاتی با دیو استبداد دینی بازمانده است. بخشی از اهتمام نظام مستبد دینی در ایران برای تداوم و تعمیق فقر و نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی بر این فرضیه درست استوار است که فقر و ناامنی های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دامنه خرافه های دینی و تداوم باورهای توهمی عمومی دینی را حفظ و یا افزایش می دهند که تداوم حیات ننگین استبداد دینی را بر آن استوار می باشد. قطعا این ترفندها موقت بوده و در مقطعی از پروسه انقلابی جامعه، از تاثیر موثر خود باز مانده و تغییرات الزامی را ممکن می سازند.

خام طبعی در برابر رشد بنیان های مادی جامعه، ضمن رشد دامنه سکتاریسم در میان مبارزین، بسیاری از زایده فکری گذشته و فی البداهه بودن بسیاری از اتخاذ مواضع و تصمیمات مبارزاتی را توسعه بخشیده است. فرایندی که ضرورت های اقتصادی و اجتماعی از جمله دموکراسی و مولفه های آن را در بوته اجمال قرار داده است. این فقر اندیشه و اندیشه ورزی دامنه فرصت طلبی و فرصت سازی های لازم را برای انحراف جامعه از مواضع انقلابی و توقف در سازوکارهای استبدادی و توتالیتاریسم اقتصادی و سیاسی با اهرم های توهم و توطئه را ممکن ساخته اند. بیداری جامعه و تقویت و توسعه دامنه آگاهی های واقعی برای دستیابی به اهداف واقعی و ریشه ای جامعه استبداد زده تاریخی در گرو تداوم پروسه انقلابی و رسیدن جامعه به ضرورت های لازم اتحاد و وحدت برای یک تغییر بنیادی و استقرار و تحقق بنیان های دموکراتیک می باشند. دموکراسی یک امر منتزع از روندهای پروسه انقلابی نیست. بدین مضمون که دموکراسی تعاملات مطلوب و بهینه جامعه است که پروسه انقلابی روند معمول و مطلوب خود را طی کرده و ضرورت های اجتماعی و تاریخی در انتخاب و چینش نیروهای بالقوه برای استقرار بنیان های واقع دموکراسی نقش بارز و واقعی خود را بازی کرده باشند. اینکه ساختار حکومتی جمهوری می تواند در برآمدن دموکراسی نقش بارزی بازی کند؛ به مرحله ای از تکامل تاریخی بستگی دارد که جامعه پروسه انقلابی برای زدایش بنیان های استبداد تاریخی را طی کرده باشد. در غیر این صورت جمهوری با گرفتار آمدن در تار و پود عوامل واپسگرا و متحجر از تحقق دموکراسی و مولفه های آن باز خواهد ماند.

وصل شدن دموکراسی به عوامل و عناصر سرمایه، آن را از اصالت و رسالت خود به نفع سود و سرمایه دور خواهد ساخت. چرا که دموکراسی در ساختار غالب سرمایه طوری تنظیم و تحکیم شده که در محدوده گردش سود و سرمایه نوسان کرده و جامعه و انسان را در التهاب و تعاملات نامطلوب از دستیابی به حقوق واقعی و انسانی اش دور ساخته است. بنابرای جامعه ای که گرفتار در تار عنکبوتی استبداد تاریخی گرفتار می باشد، برای استقرار دموکراسی به تمهیدات ویژه ای نیاز دارد که بتواند درهای تمهیدات تمامی عناصر فرصت طلب و سودجو برای مصادره به مطلوب کردن دستاوردهای پروسه انقلابی را سد کند. این پروسه ویژه یعنی مشق دموکراسی برای آحاد جامعه، نه تنها برای روشنفکران و نخبگان که عموما در تارو پود ساختار سرمایه گرفتار می باشند. این امر مهم فقط با حضور واقعی تمامی اقشار و طبقات برای اداره امور اجتماعی مقدور می باشد. اگر چه این امر در یک جامعه استبداد زده تاریخی بسیار مشکل و پیچیده می باشد؛ ولی آحاد جامعه بایستی وظیفه و رسالت خود را با مشارکت در امور اجتماعی بیاموزند و زان پس برای استقرار ضرورت های اجتماعی از جمله امر مهم دموکراسی گام بردارند. مشارکت نمایندگان واقعی مردان و زنان در عرصه های متکاثر اقتصادی و اجتماعی، با تمامی مشکلات و پیچیدگی های آن، می تواند آموزه های لازم برای استقرار یک دموکراسی واقعی را در جامعه فراهم سازد. بسیاری از اندیشه ورزان با بحث های کلاسیک و آکادمیک بیماری ها و خطرات بالقوه برای استقرار یک دموکراسی واقعی را بیان می دارند؛ ولی راه های گریز از این خطرات و موانع را مد نظر قرار نمی دهند.

نتیجه اینکه: تحول و تکامل از بارزه های رشد و بالندگی جامعه و انسان بوده که در پروسه تکمیل و کمال خود، بسترهای دگرگونی و تغییرات ضرور و الزامی را فراهم می سازند. این پروسه انقلابی با بالیدن نیروهای مولده قدرت می گیرد و بسوی ضرورت های اجتماعی و تاریخی گام بر می دارند. این پروسه انقلابی عموما مسیری ناهموار بوده و با موانع واپسگرایی و مقاومت دارندگان قدرت و ثروت در روند اهداف خود روبرو می باشد. در پروسه انقلابی کمیت مطلوب با درهم شکستن مقاومت صاحبان قدرت و دگم و توهم واپسگرایان، برای یک کیفیت نوین اجتماعی فراهم می آید. انقلاب 57 ایران با مقاومت قشری ترین و متحجرترین عناصر دینی مصادره به مطلوب شده و پروسه انقلابی را وارد فاز نوینی از زدایش دگم و توهم جامعه برای تحقق اهداف انقلاب نموده است. خمینی برآمد جامعه سنتی و با حمایت بورژوازی تجاری و صنعتی فاقد بنیان های مادی و ساختی مستقل داخلی و همچنین حمایت همه جانبه بورژوازی جهانی، بنیان های حکومت ارتجاعی اسلامی را پی ریخت. بنابراین حکومت جمهوری آینده با پشتوانه صرف بورژوازی داخلی به دلیل طی نکردن مراحل رشد کلاسیک خود که عموما بسترهای نهادهای مدنی و دموکراسی و مولفه های آن فراهم می آیند؛ قادر به اداره مطلوب و مردمی جامعه نخواهند بود. دیگر اقتصاد بازار با این تغییرات پیش روی ساختی نظام سرمایه که التهابات و آشفتگی مناسبات جهانی نشانه های بارز این تغییر می باشند؛ قدرت اداره اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران را دارا نمی باشد. براین اساس برای مشق دموکراسی بایستی با اقشارو طبقات مختلف جامعه در اداره امور اجتماعی همراه شد. نمایندگان واقعی مردان و زنان از اقشار، طبقات و اقوام متکاثر برای اداره امور اجتماعی با تمامی مشکلات و پیچیدگی های خویش، می تواند بسترهای یک جامعه دموکراتیک را پی ریزد.

اسماعیل رضایی

11:03:2024