آغازِ یک پایان
افق های روشن و نوین تنها با درکی زمان مند و علیت تاریخی روند تکامل تاریخی ممکن می گردند. زمان مندی، تاریخ و تکامل تاریخی را بر بستر مساعد و مستعد جامعه و انسان جستجو کرده؛ و از دگم و تحجر دور و با نیازها و الزامات زمان همراه می سازد. این همان آغاز یک پایانی است که دامان چپ را به عدم مشروعیت وجودی و سیاسی آلوده است. پس چپ زمانمند آن نیروی تاریخی است که مبارزه برای رهایی و آزادی را در پیوند با زمان و علیت تاریخی آن جستجو کرده؛ و ایستارهای تاریخی را نه ایستا و منجمد، بلکه زنده و پویا بکار گرفته؛ و توانمندی های خویش را در تبدیل تناقضات تاریخی به نیروی محرکه رهایی و آزادی بکار می گیرد. چپ زمانمند با وقفه های تاریخی بیگانه است؛ چرا که وقفه های تاریخی محصول عدم درک تکامل تاریخی و عدم فهم زمانمندی آن بوده که پهنه های گذشته تاریخی را برجسته می سازد. بزرگنمایی گذشته امکانات زمانمند را سترون ساخته؛ و توان مبارزاتی برای رهایی و آزادی را دچار وقفه های تاریخی می سازد. گریز از زمان و انباشت تناقض ها، روند اتکا به وقفه های تاریخی را تسهیل و جامعه را در ترکیبات و تنوع تضادهای حل نشدنی فرو می برد. ضرورت های تاریخی با تجربه زیستی انسان ها پیوندی تنگاتنگ داشته؛ و در زدایش آگاهی های کاذب و تدارک بسترهای نوین دگرگونی های الزامی تاریخی نقش برجسته ای را ایفا می کنند.
سوسیالیسم به عنوان یک ضرورت تاریخی تکامل اجتماعی و انسانی اگر با زمانمندی و شهود علّی تاریخی خود پیوند نخورد؛ قطعا با ظهور زود هنگام خود یک بن بست حاد و مشروعیت زدا را در خود می پروراند. این تجربۀ تلخ با آزمون های تاریخی گذشته خود، بی هویتی و زمان گریزی را موجب شده که فروپاشی بلوک های به اصطلاح سوسیالیستی را با خود داشته است. اکنون با تکامل تاریخی بنیان های مادی جامعه و انسان، هویت های نوین و ضرورت شکل گیری و بازسازی سازوکارهای نظری و عملی گرایشات چپ متناسب با نیاز و الزام زمان برای نجات بشریت به امری قطعی و گریز ناپذیر بدل شده است. زودهنگامی ظهور و بروز سوسیالیسم در مقطع خاصی از تحولات تاریخی در بخشی از جامعه های انسانی، بن بست های حاد و بحران هویت را موجب گردیده که برای بازیابی هویت و اصالت خویش نیازمند به شهود علّی و زمانمندی برای حل و هضم تحولات بنیادین دانش و فناوری برای مبارزه ریشه ای با ستم و استثمار سرمایه می باشد. شتاب زدگی گذشته چپ برای برقراری مناسبات انسانی در بطن ساختار غالب و جهان شمول سرمایه داری فروپاشیده شد؛ ولی در روند تکامل تاریخی و گذر سرمایه داری به مرحله نوین حیات تاریخی خویش، بسترهای کیفی لازم را برای چپ جهت گام گذاشتن در مسیر انسانی تر و مفیدتر زیست جمعی را فراهم ساخته است. البته چپی موفق است که از کلیشه ها و دگم های گذشته برهد؛ و زمانمند گام بردارد. سوسیالیسم در تجربه نخستین خویش به جای درک پویایی قانونمندی های حاکم بر جامعه و انسان، بر حل تناقضات حل نشده و شتاب زدگی آرمانی خود گام برداشت. این تجربه اگرچه لحظاتی از رهایی را رقم زد؛ و با خلق صحنه های حماسی تاریخی ماندگار برای امکان وجودی دنیای دیگر و بهتر را نشان داد؛ ولی در برابر ماندگاری تناقضات حل نشده تاریخی دوام نیاورد؛ و فروریخت. بنابراین کسانی که چپ را صرفا با گرایش سیاسی به داوری می نشینند؛ دچار خطای استراتژیک و سنجه های انتزاعی می باشند. چرا که چپ یک ضرورت اگزیستانسیال و تاریخی است که گشودن افق های آینده و رهایی زمان از اسارت کالایی بودن و شدن و همچنین بازآفرینی پیوندهای علّی میان انسان، جامعه و تاریخ را با خود دارد. این تنها راه برون رفت از بحران مشروعیت جهانی و گام برداشتن بسوی نظم نوینی است که بر حل تناقضات حاکم کنونی استوار بوده؛ و بر تبدیل آگاهانه و خلاق آن ها به نیروی محرک رهایی و آزادی تاکید دارد.
اینکه اقتصاد به عنوان یک زیربنای مادی حیات اجتماعی می باشد؛ نبایستی چپ ها را از اینکه سرمایه داری در قلمرو اندیشه، فرهنگ و زبان نیز سلطه خویش را بازتولید می کند؛ غافل نماید. درک بهینه و مطلوب این ویژگی نیازمند بنیان های قوی و غنی تئوریکی می باشد که بتواند ضمن بازیابی مشروعیت آسیب دیده چپ، بسترهای آگاهی بخشی واقعی و زدایش آگاهی کاذب که نظام فرتوت و معیوب سرمایه داری در اذهان نهادینه ساخته را فراهم نمود. آنچه که امروز چپ با بسیج صرف سیاسی یا سازمانی با تکیه بر گذر روزمره اقتصادی و اجتماعی گام برمی دارد؛ قطعا کارآمدی لازم برای گذر از پلشتی ها و بدسگالی های ساختار غالب طبقاتی کنونی را ندارد. بلکه چپ نیاز به یک بازسازی افق نظری نوینی دارد که بتواند از درون خود آگاهی های نوین،رهایی بخش و زمان مند را پدید آورد. افق های نوینی که ضمن آشکار نمودن تناقضات نظام سرمایه داری، چگونگی مبارزه و دگرگونی آن ها را با پیوند به شهود علّی و در پیوند با تجارب گذشته تاریخی سرلوحه زیست سازمانی و جمعی قرار دهد. بنابراین برای احیای مشروعیت آسیب دیده و اعتبار اجتماعی، چپ نیازمند بنیان های نوین تئوریکی می باشد که زمان و علیّت تاریخی را در مرکز توجه خود قرار داده؛ و برای ممانعت از بازتولید شتاب زدگی گذشته، بازاندیشی بنیان های نظری را برای درک بهینه تناقضات سرمایه داری در بستر تاریخی اش و همچنین افق روشنی از آینده را مد نظر قرار دهد. ضمن اینکه کسب مشروعیت نیاز به پاسخگویی به مسائل ملموس انسان های کنونی نه از طریق وعده های انتزاعی بلکه در قالب راه حل هایی عینی و تجربه پذیر دارد. در این میان مقاومت جمعی در برابر دسایس و فتنه سلطه گران جهانی با استفاده از ابزار سیاسی، نظامی و دیجیتالی امری ضرور برای هویت مداری و مشروعیت سیاسی می باشند. البته مقاومتی که بر همبستگی، زمان مندی و شهود علّی استوار بوده و قادر است افکار و عمل پراکنده را به اعتراضی یکپارچه برای رهایی و آزادی در یک زنجیره تاریخی مبدل سازد.
آنچه که امروز چپ را در زاویه و حاشیه قرار داده است؛ انحراف و کج فهمی ناشی از عدم درک زمان و علیت تاریخی برای فعالیت های فکری و پراتیکی می باشد.روندی که ضرورت ها و نیازهای واقعی جامعه را در بوته اجمال و ابهام قرار داده، و همان خطری امروز جنبش های اعتراضی و عدالتخواهانه را تهدید می کند که تجربۀ نخستین سوسیالیسم را به بن بست کشاند. این خطر امکان گسستن رابطه بین تاریخ و حال، علیت و عمل و در نهایت افتادن در دام سطحی نگری و یا توهمات اراده گرایانه را برجسته می سازد. براین اساس بدون درک زمان و علیت تاریخی، هیچ جنبش رهایی بخش از سطح واکنش های مقطعی و شورش های کور و گذرا فراتر نرفته؛ و همواره با کژفهمی ضرورت ها و عدم توانایی به پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه و انسان روی می آورد. چرا که استقرار زمان و علیت در کانون نظریه و عمل، به پیوستار حرکت جمعی در زنجیره تاریخی تبدیل شده، و با پیوند گذشته به حال، آینده را از دل ضرورت های واقعی موجد می شود. بنابراین چپ زمان مند، تاریخ و تکامل تاریخی را از انتزاعات دگماتیک دور ساخته؛ و بر بستر مستعد و مساعد جامعه و انسان اهداف خود را پی می گیرد. در حالی که چپ جزم گرا و متحجر با فاصله گرفتن از زمان و علیت تاریخی مبارزات اجتماعی و دستاوردهایش را به همان پایانی هدایت می کند که روزگاری عدم مشروعیت وجودی و سیاسی را بر وی تحمیل ساخته است. پس آغاز عصر نوین چپ و خط بطلان کشیدن بر یک پایان فروپاشیده تجربه زیسته متعالی، به رهایی از گذشته ای سترون و راهیابی به افقی تازه بستگی دارد.
تکیه بی چون و چرا بر تئوری های انقلابیون گذشته، ضمن تحکیم بنیان های تحجر و واپسگرایی، امکان درک زمان مندی و علیت تاریخی را نیز سد می کند. چرا که هر نظریه و یا تئوری های انقلابی محصول شرایط ویژۀ تاریخی و اجتماعی عصر خویش بوده؛ و نمی تواند بدون بازنگری و همگرایی با تحول و تکامل جامعه و انسان به نیازهای برآمده از دگرگونی های تاریخی پاسخ لازم را بدهد. براین اساس اعتقاد و ایمان به روح انقلابی به مفهوم تکرار مواضع انقلابی گذشتگان نیست؛ بلکه درک نیازهای زمان و بازاندیشی و بازبینی متناسب با افق های نوینی که در برابر بشریت گشوده شده؛ می توانند ضمن حفظ میراث انقلابی گذشتگان، در خدمت آینده ای زنده و خلاق قرار گیرند. اکنون بشریت با گسست تاریخی و زمان مندی نوینی که نوید بنیان های دنیایی دیگر را با خود دارند؛ چپ بایستی آغازگر گام های انقلابی نوینی باشد که پایانی باشد بر شکست و ناکامی عصر گذشته انقلابی که به دلیل نا زمان مندی و گریز از علیت تاریخی اهداف انقلابی را با بن بست روبرو ساخت. چرا که سوسیالیسم واقعا موجود، به جای اینکه بر زمان مندی تاریخی تکیه کند؛ و مسیر رهایی را با آگاهی های علّی هموار سازد؛ در انقباض تاریخی فرو بلعیده شد. انقباضی که افق آینده را مسدود و فاجعۀ فروپاشی را که در ذات خود رهایی بخش بود بر جامعه تحمیل کرد. روندی که به مشروعیت چپ آسیب جدی وارد کرده؛ و رهایی و آزادی انسان ها را در غبار بدفهمی ها و تحریف های تاریخی به حاشیه راند. بنابراین زمان مندی و درک علّی تاریخی چپ، آغازِ پایانی است بر گذشته ای شتاب زده و نا بهنگام که مشروعیت وجودی و سیاسی چپ را زیر سوال برده؛ ضمن اینکه می توانند گشایندۀ راهی نو با هویت جمعی نوین، عدالت و آزادی انسانی همراه شوند.
یکی از علل اصلی پراکندگی و پریشانی در صفوف جریان های چپ، گرایش به کیش شخصیت می باشد. گرایشی که مشی و مرام مبارزاتی را نه بر پایه بنیان های نظری و تاریخی، بلکه بر محور افراد و رهبران خاصی شکل می دهد. فرایندی که با خود بدفهمی های مبانی ایده ای را حمل کرده و زمینه ساز پیدایش گرایشات متباین و متعارضی گردیده که مبارزات جریان های چپ را به جای تمرکز بر تناقضات واقعی موجود، در گردابی از تضادهای بی اساس و فرساینده تحلیل برده اند. این روند نامتعارف با درک علّی و زمانی تکامل تاریخی قادر است بسوی مبانی مشترک و رهایی بخش گام بردارد. در این اعوجاج اندیشه و عمل جریان های چپ، یکی از مخرب ترین عوارض درک نامتعارف بنیان های مبانی چپ که از بارزه های خاص گرایش به کیش شخصیت می باشد؛ پیروی و یا گرایش به نظریه های برآمده از سنت های بورژوایی می باشد. نظریه هایی که با تکیه بر انتزاع و فاصله گرفتن از تجربه زیستۀ جامعه و انسان، مبارزات چپ را از مسیر اصولی رهایی و آزادی دور و در روندهای محافظه کارانه و بی خطر برای نظام سلطه سرمایه داری هدایت کرده است. بنابراین چپ برای گریز از انفعال نظری و استحاله پراتیک در نظم موجود بایستی تئوری انقلابی را براساس تاریخ واقعی، علیت پویا و زنده و همچنین بر پایه نیازهای زمان بازسازی نماید. چپ زمانمند به جای الگوگیری از شخصیت های تاریخی انقلابی بایستی با درک دقیق زمان و ضرورت های تاریخی، شرایط لازم را برای هضم و جذب آگاهانۀ تغییرات اجتماعی فراهم سازد. در غیر این صورت پدیده های ویرانگری چون هویت های کاذب و تدریجا سلطۀ تدریجی این هویت های کاذب بر هویت های واقعی جامعه، ناهنجاری، بی مسئولیتی و تخریب را عمومیت می بخشند.
نتیجه اینکه: بشریت اکنون وارد مرحله نوینی از تبادل و تبدیلات تعاملی خود گردیده است. این تعاملات نوین که بر بستر زمان مندی و علیت تاریخی نمود یافته؛ بیانگر گذر تاریخی نظام سلطه سرمایه داری به مرحلۀ نوینی از روابط و مناسبات اقتصادی و اجتماعی است که صرفا با تغییر ساختی امکان تداوم حیات وی مقدور می باشد. چپ به عنوان آلترناتیو قوی و غنی در برابر سقوط و نزول تاریخی سلطه سرمایه داری، بایستی آغازگر عصری باشد که با درک زمان مندی و علیت تاریخی کنونی، پایانی باشد بر مرحله ای از تحولات انقلابی سوسیالیستی که به علت نا بهنگامی و نا همزمانی با روندهای تکامل تاریخی فرو پاشید؛ و به مشروعیت سیاسی و هویت ایده ای چپ لطمه سختی را وارد ساخت. ولی اکنون با ورود بشریت به مرحلۀ نوینی از هویت یابی، ضرورت شکل گیری و باز آفرینی سازوکارهای نظری و عملی گرایشات چپ برای نجات بشریت به ضرورتی قطعی و گریز ناپذیر تبدیل شده است. زیرا با تداوم نظم کنونی که بر انکار زمان و انباشت تناقضات استوار است؛ چپ به عنوان ضرورتی اگزیستانسیال و تاریخی برای رهایی زمان از مناسبات کالایی و همچنین برای بازآفرینی پیوندهای علّی میان انسان، جامعه و تاریخ، الزامی حتمی به شمار می آید. امروز تهاجم مرگبار نظام سلطه سرمایه داری در عرصه های اقتصاد، و قلمروهای اندیشه، فرهنگ و زبان برای بازتولید سلطۀ خویش، نیازمند بسیج سیاسی و سازمانی چپ برای بازسازی یک افق نظری نوین است که بتواند به مبارزه ای سرنوشت ساز و تعیین کننده روی آورد.چرا که تا زمانی که چپ نتواند به مسائل ملموس انسان امروز نه به شکل وعده های انتزاعی، بلکه در قالب راه حل های عینی و قابل تجربه پاسخ دهد؛ امکان بازیابی مشروعیت از دست رفته و بحران هویتی خود را نخواهد داشت. اکنون تکامل مادی و انسانی و ورود بشریت به مرحله ای نو از مناسبات هویت یابی، ضرورت بازگشت به چپ را در معنای عام آن برای نجات بشریت از تناقض های ویرانگر نظام سلطه سرمایه داری قطعی و حتمی ساخته است. برای تحقق آرمان های انسانی چپ، پیوستگی و همبستگی نیروهای چپ در مبارزه با نیروهای اهریمنی سرمایه الزام و ضرور است. این وحدت و یکپارچگی با گرایشات کنونی کیش شخصیت در صفوف نیروهای چپ حاصل نمی شود. چرا که در کیش شخصیت این افراد هستند که به جای بنیان های نظری می نشینند و از بازسازی اتحاد و وحدت بر اساس مبانی مشترک و ضرورت های تاریخی شانه خالی می کنند.
اسماعیل رضایی
27:08:2025
